Mahabad Cumhuriyeti 62 yaşında

Mezopotamya'nın yerli halklarından Kürtlerin Osmanlı yönetimi altında çektikleri acılardan sonra ilk cumhuriyet deneyimini 22 Ocak 1946'da yaşadı: Komara Kurdistana Mehabade-Mahabad Kürt Cumhuriyeti. Bu yıl kuruluşunun 62. yıldönümü. Resmi dili Kürtçe, ulusal marşı olarak Koyeli (Köysancak) Şair Dildar'ın 1938'de cezaevinde Sorani şivesiyle yazdığı 'Ey Reqîb'i benimseyen, başkent olarak bugün İran işgali altında bulunan Mahabad'ı seçen Kürt hareketi, cumhurbaşkanlığına da Qazi Muhammed'i getirdi. Cumhuriyet yönetiminin Başbakanı ise Hacı Baba Şeyh oldu. Mahabad, Senendec, Uşnu, Miyandoab gibi kentleri kapsayan cumhuriyetin Bakanlar Kurulu'nda 13 kişi yer aldı. Cumhuriyet SSCB desteğiyle kuruldu. II. Dünya Savaşı'nın kritik zirvelerinden biri SSCB, İngiltere ve ABD tarafından Tahran'da yapılmıştı. İngiltere ile SSCB anlaşmalar gereği İran'ı işgal edecekti. 1941'den sonra işgal senaryoları devreye girdi, bu sürede SSCB Kürtlere yakın durdu, Fars yönetimine karşı Kürt hareketini destekledi. Bu destekle Kadı Muhammed, Kürt kentlerinde cumhuriyet idaresine geçtiklerini ilan etti. 16 Ağustos 1943'te kurulan KOMELA (Komeleye Jineweye Kurdistan) çalışmalar sonucu Mart 1944'te Hevi cemiyetiyle ortak hareket etmek için mutabakat imzaladı. 1944'ün Ağustos sıcağında Dinbanbar Dağı'nda Üçlü Sınır Anlaşması (Peymare Sesinor) imzalandı. Bu sadece İran'da değil diğer ülkelerin zulmü altındaki Kürtlerle de kaynaşma ve dayanışmayı amaçlıyordu. Hedeflenen cumhuriyet için ordu hazırlıkları da Hereki ve Şıkak aşiretleri üyeleri arasından seçilenlerle yapıldı. II. Dünya Savaşı sona ermek üzereyken KOMELA Ekim 1945'te adını değiştirdi: İran Kürdistan Demokrat Partisi (KPD-İ) adını aldı. Savaşın sonuna doğru SSCB ile İngiltere'nin anlaşması hayata geçiriliyordu. Bu çerçevede Kasım 1945'te SSCB Azerileri destekleyerek Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurulmasını sağladı. İran KPD'sine de silah desteği sundu, Irak'taki Kürt aşiretler de cumhuriyetin inşa sürecine katılarak destek verdi. 22 Ocak 1946'ya geldiğinde ağır kış koşulları hüküm sürüyordu. Kışı bahara çevirecek hazırlıklar tamamlanırken, askeri ve siyasi destek alan İran KDP'si Mahabad'ın Çarçıra Meydanı'nda (Dört Işık Meydanı) cumhuriyetin kuruluşunu ilan etti. Böylece 21 Mart 1946 Newroz'unu halk bağımsız olarak kutlayacaktı. Cumhuriyet meydanı sarı-kırmızı-yeşil bayraklarla dolduran Kürtlerin sevinç dalgası arasında filizlenmişti. Bölgede artık iki cumhuriyet vardı: Azerbaycan ve Kürdistan. 'Şu anda Özerk Kürdistan Cumhuriyeti kurulmuştur' diye kitleye seslenen Qazi Muhammed, Sovyetler yönetimine teşekkürlerini de sundu. Azerbaycan ve Kürdistan 3 Mayıs 1946'ta bir barış anlaşmasına imza attılar. Ancak bu uzun sürmedi, diplomasi trafiği farklı mecralarda akarken, SSCB İngiliz denetimindeki İranlı yöneticilerle anlaştı. Bu kapsamda 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekildi. Bunu fırsat bilen İran Şahlığı 17 Aralık'ta orduyu Kürt kentlerine gönderdi. Kürt kentlerini işgal eden İran Ordusu, Mahabad Cumhuriyeti'ne son verdi. Bağımsızlık 330 gün sürerken, liderler gözaltına alındı ve 31 Mart 1947'de Cumhurbaşkanı Qazi Muhammed, Başbakan Hacı Baba Şeyh ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı, Qazi Muhammed'in kardeşi Sadri Qazi, amcasının oğlu Seyfi Qazi Çarçıra Meydanı'nda gizlice asıldı. Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti Kürtlerin Paris Komünü'ydü adeta. Fransa kraliyet ailesiyle Alman İmparatoru Bismarc'ın acımasızca dağıttığı komün sonrası binlerce kişi katledilmişti. Mahabad Cumhuriyeti de dağıtıldıktan sonra Kürtleri bulundukları ülkelerde kılıç, tank, uçak, kimyasal silahlar bekliyordu. Yüzbinlerce Kürt 21. yüzyıla yakışmayacak şekilde katledilmeye devam ederken, Kürtlerin mücadele ateşinin söndürülememesi zorba iktidarları çaresizliğe sürüklüyor. Tarih de gösterdi ki ne zaman olursa olsun Irak'ta Baas rejiminde, Saddam Hüseyin diktatörlüğünde olduğu gibi yaşamı halklara zından edenlerin sonu hüsranla noktalanıyor.