Komşu Ülkeler Kürtlere Karşı Anlaştı [1926]

Türkiye ile İran, 22 Nisan 1926′da İran’ın başkenti Tahran’da Kürtleri hedef alan bir antlaşma imzaladı. Türk-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması’nın 5. ve 6. maddesi Kürtlere karşı ortak mücadele etmekle ilgiliydi. Her iki ülke kendi sınırları içerisinde yaşayan Kürtlere atıfta bulunarak karşılıklı olarak antlaşma maddelerine şu hükümleri koydurdular: “Ülkeler içinde öteki taraf ülkesinin kamu güvenliği ve düzenini bozmak ya da hükümeti devirmek amacını güden kuruluş ve örgütlerin oluşmasını ya da yerleşmesini ve bunun gibi öteki ülkeye karşı propaganda ya da başka bir yoldan mücadele amacını güden kişiler ve örgütlerin yerleşmesini kabul etmemeyi; sınır bölgeleri halkının esenlik ve güvenliğini sağlamak amacıyla, sınıra yakın kesimlerde bulunan aşiretlerin iki ülkenin güvenliğini bozucu biçimde yaratabilecekleri suç niteliğindeki eylem ve hazırlıklara son vermek için gerekli tüm önemleri almayı yükümlenirler.”

Türkiye ile İran arasında imzalanan antlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra Türkiye, İngiltere ve Irak arasında Ankara’da 5 Haziran 1926′da Kürtleri yakından ilgilendiren, Türk-Irak Sınırı ve İyi Komşuluk İlişkileri Antlaşması imzalandı. Türkiye-Irak sınırını güvence altına almayı ve iki ülkenin sınırları içerisinde gelişebilecek olası bir Kürt hareketini ortaklaşa bastırmayı içeren antlaşma metninde şu hükümler yer almaktaydı: “Silahlı bir ya da birkaç kişi sınır bölgesinde ağır ya da hafif suç işledikten sonra, öteki sınır bölgesine sığınmayı başarırsa o ülkenin makamları, bu şahısları silahlarıyla ve yağma ettikleri eşya ile birlikte uyruğu bulunduğu ülkenin makamlarına teslim etmek üzere yasa uyarınca tutuklamak zorundadır. Taraflar öteki ülkenin uyruğundan olup, kendi toprakları üzerindeki aşiret beyleri, şeyh ya da öteki üyeleri ile resmi ya da siyasal niteliğe sahip her türlü iletişimden kaçınacaklardır. Taraflar, sınır bölgesinde öteki devlete karşı yönetilmiş hiçbir propaganda ve örgüte izin vermeyeceklerdir.”

Sadabad Paktı’nda Kürtler Kıstırıldı [8 Temmuz 1937]

Kürtleri yakından ilgilendiren Sadabad Paktı, 8 Temmuz 1937′de İran’ın başkenti Tahran’da bulunan Sadabad Sarayı’nda Türkiye, Afganistan, Irak ve İran temsilcileri tarafından iki yıllık bir hazırlık evresinden sonra imzalandı. Antlaşmanın 7. maddesi doğrudan Kürtleri hedefliyordu. Bu madde, dört devletin Türkiye-İran, Türkiye-Irak, ve İran-Irak sınırlarının her iki tarafında yaşayan Kürtlerin oluşturacağı herhangi bir örgütlenmeyi veya birbirlerine verebilecekleri desteği kırmak ve bastırmak amacıyla konulmuştu.

Antlaşmanın imzalandığı tarihte Türkiye sınırlarına düşen Kuzey Kürdistan’da Dersim Başkaldırısı, Irak yönetimindeki Güney Kürdistan’da Barzanî sorunu ve İran sınırları içerisindeki Doğu Kürdistan’da ise 1930′da öldürülen Kürt lideri Simko’nun taraftarlarının küçük çaplı ayaklanmaları bulunmaktaydı. Sadabat Paktı’nın imzalanma sebebi olarak gösterilen İtalya’nın Habeşistan’ı işgali ile ilgili herhangi bir hüküm ya da tedbir içermeyen antlaşma ilk başlarda İran’ın Türkiye ve Afganistan ile sınırlarını korumasına yönelik bir antlaşma olarak gösterilmiş, Irak daha sonra toplantılara çağırılmıştı. Nitekim pakta çağrılan bütün ülkelerin İran’la sınır anlaşmazlığı vardı. Fakat antlaşmanın imzalanması sonrası gelişen süreçte bir çok madde zamanla işlevini yitirecekti. İkinci Dünya Savaşı’nın şartları, Kürtleri ilgilendiren 7. madde dışındaki tüm maddeleri 1945 sonrası geçersiz bıraktı. 7. madde şöyleydi: “Bağıtlı yüksek taraflardan her biri, kendi sınırları içinde öteki bağıtlı tarafların kurumlarını yıkmak, düzen ve güvenliğini sarsmak ya da hükümet rejimini bozmak amacıyla silahlı çeteler, birlikler ya da örgütlerin kurulmasını ve eyleme geçmelerini engellemeyi yükümlenir.”

1979′da İran’da yapılan İslam Devrimi sonrası yeni rejim, antlaşmayı feshettiğini ima edene kadar hukukî varlığını sürdüren Sadabat Paktı, 1980 yılındaki Irak-İran Savaşı’na kadar yürürlükte kaldı. Antlaşma, Kürtlere karşı işlevi bakımından daha önce Türkiye ile Irak arasında 5 Haziran 1926 tarihinde imzalanan Türk-Irak Sınırı ve İyi Komşuluk İlişkileri Antlaşması ve Türkiye ile İran arasında 22 Nisan 1926′da Tahran’da imzalanan Türk-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması’nın bir benzeriydi.